Angst(en), symptoom van perfectionisme

ook al bij kinderen                                              artikel 6

Totdat ik mijn angst voor afwijzing ontdekte, meende ik dat ik nergens bang voor was

Angst om verkeerde keuzes te maken

Bang om te falen; niet goed genoeg te zijn

Angst om kwijt te raken wat ik heb

Allerlei angsten, soms allesoverheersend en soms latent aanwezig. In mijn coaching praktijk heb ik er vaak mee te maken. Vaak leggen mensen de link helemaal niet naar perfectionisme. Die relatie hoeft er ook niet te zijn, doch als perfectionisme coach ben ik er wel altijd alert op.

Als je wil weten wat perfectionisme precies inhoudt en wat je eraan kunt doen, klik dan hier. Perfectionisme geeft heel veel stress, chronische stress en is daarmee uitermate ongezond. Het gedragspatroon beïnvloedt je overtuigingen en je normen en waarden. Het is belemmerend en maakt ongelukkig.  Dit is mijn 6e artikel en dat gaat over angsten.

Angst(en), soms heel aanwezig, maar ook vaak bijna ongemerkt, diep van binnen

Bij perfectionisme draait het er allemaal om dat je jezelf niet (meer) oké kunt vinden. Dat is de reden dat je vaak bevestiging en waardering in de buitenwereld zoekt. En dit is een heilloze weg, want zolang je jezelf niet helemaal oké kunt vinden zoals je bent, zal de geruststelling, de goedkeuring en/of waardering van anderen nooit voldoende zijn voor jou.

Mensen met perfectionisme hebben vaak last van allerlei angsten. Vaak is de angst dat ze niet (helemaal) voldoen, dat ze niet oké zijn zoals ze zijn, diep van binnen altijd aanwezig. Ook al zijn ze nog zo succesvol, dat onzekere gevoel blijft.

Piekeren in relatie tot angst

En omdat mensen met perfectionisme meestal nogal denkers zijn, zoals ze zelf vaak zeggen ‘vanuit hun hoofd lijken te leven’, zijn kleine of grote angsten bij uitstek geschikt om over te piekeren. En een angst die nog niet heel erg concreet is, wordt tijdens dat piekeren opgeblazen tot iets heel groots, iets heel bedreigends. Alle mogelijke worst-case scenario’s volgen elkaar op. Je komt in een negatieve gedachtenspiraal. En als dit ’s nachts gebeurd, is de kans dat je (weer) rustig in slaap valt, uitermate klein.

Angst(en) uiten zich op verschillende manieren, onderstaand een aantal voorbeelden, in cursief daaronder hoe dit zich dagelijks kan manifesteren in gedrag; de manier van denken, doen en voelen.

Faalangst

Faalangst bij (jonge) kinderen

Bij kinderen is faalangst een van de meest kenmerkende verschijningsvormen van perfectionisme. Je kunt het vaak al zien aan hun houding, aan hun gezichtsuitdrukking. Deze kinderen schieten volledig in een kramp, soms wordt dit echte paniek. De angst kan zorgen voor echte lichamelijke klachten als buikpijn. Bijv. voor ze naar school gaan of wanneer ze een toets hebben. Stress-gerelateerde klachten, al bij jonge kinderen, veroorzaakt door faalangst.

Wanneer een kind perfectionisme ontwikkelt, gaat het voor zichzelf de lat heel hoog leggen. Het vindt dat het hele goede punten moet behalen op school. En net als bij volwassenen zijn die verwachtingen vaak niet realistisch, hoger dan het kind redelijkerwijze kan waarmaken. Het kind gaat zich tot het uiterste inspannen om die geplande resultaten te halen doch weet dat het heel lastig zal worden. Dit veroorzaakt faalangst en de bijbehorende lichamelijke stress reacties.

Kinderen en ook tieners met faalangst weten vaak goed wat ze moeten doen, mits ze rustig kunnen blijven. En dat is nu eenmaal  niet het geval zodra de angst hen in de greep krijgt. Hun perfectionisme doet ze twijfelen aan zichzelf, geeft faalangst en haalt het zelfvertrouwen onderuit. De een krijgt letterlijk pijnen, de ander blokkeert volledig.

Er is een duidelijke link tussen te hoge kwaliteitseisen en faalangst. Bij kinderen ontwikkelen zich vaak ook al andere kenmerken van perfectionisme zoals uitstelgedrag, moeilijk kunnen kiezen, behoefte aan structuur en vaste gewoontes.

  • (kind, 9 jr) Wanneer ik een toets moet doen, krijg ik hevige kramp in mijn borst. Die kramp doet echt pijn en dan kan ik me niet meer concentreren. Het lukt me niet meer de antwoorden op de vragen op te schijven. Ik ga schreeuwen, deels van de pijn en deels van frustratie. Dan krijg ik op mijn kop.
  • (jonge vrouw) Tijdens mijn stage in het laatste jaar verpleegkunde moest ik iemand verzorgen. Ik weet wat ik moet doen, ken de handelingen in detail. Maar ik raak helemaal in de knoop. Ga aan mezelf twijfelen en voel nog meer druk. Ik maak fouten en krijg een minder goede beoordeling.
  • (tiener) Als ik een proefwerk moet doen, bereid ik me altijd goed voor. Maar zodra ik eraan begin en ik krijg een vraag die ik niet meteen weet, lijkt het wel alsof ik een black-out krijg. Daarna lukt niets meer.

Faalangst bij adolescenten en volwassenen

Vaak zie je dat faalangst ook bij volwassenen wel aanwezig blijft, vooral gekoppeld aan bepaalde omstandigheden, doch het overheerst niet meer zo sterk. De andere symptomen van perfectionisme worden echter veel sterker. Ervoor in de plaats komen allerlei andere angsten die in de kern terug te voeren zijn op situaties waar de persoon in kwestie geen controle meer ervaart. Soms kan dit tot regelrechte paniek leiden. De angsten kunnen ook voor piekeren zorgen en daarmee dit gedrag in stand houden.

Andere angst(en)

Allerlei soorten angsten kunnen spelen, hele latente maar altijd aanwezige angsten als bijvoorbeeld de angst om te sterven. Of de angst om ziek te worden, sommigen ontwikkelen hierdoor smetvrees of hypochondrie. Veel mensen die last krijgen van burn-out achtige klachten zijn bang voor ontslag. Dat houdt in dat ze zeker niet thuis kunnen blijven want dat zou het ontslag nader bij brengen. Financiële angsten, bang niet genoeg geld te hebben, of datgene wat ze hebben kwijt te raken, kwelt ook veel mensen met perfectionisme. Ze moeten heel hard werken, zo min mogelijk uitgeven en altijd sparen. Helaas is dat gespaarde geld nooit genoeg om de angst te vervangen door innerlijke rust.

Angst binnen relaties speelt ook heel vaak waardoor mensen met perfectionisme vaak niet helemaal zichzelf kunnen zijn in een relatie, niet op ontspannen wijze kunnen samenleven. Bindingsangst kan spelen; op het moment dat de ander te dichtbij komt, trekt diegene zich al terug. Of verlatingsangst kan in het spel zijn, die net zo destructief is binnen relaties. En als je met verlatingsangst in een relatie zit, ga je je zo gedragen dat deze grote angst helaas ook vaak werkelijkheid wordt. De partner die ooit vol bewondering gekozen heeft voor die persoon, merkt dat deze verandert is in een bang, onderdanig en/of afhankelijk mens.

Andere extreme angsten kunnen spelen die zich uiten in fobieën als pleinvrees, claustrofobie, vliegangst, sociale angst of angst buiten te komen. Deze hebben alles te maken met controle.

  • Ik nodig liefst geen mensen uit bij mij thuis, ben bang dat mijn kookkunst niet voldoet en mijn huis niet netjes of gezellig genoeg is. Ergens wel jammer
  • Onzekerheid troef. Op het werk uit zich dit in alles: de anderen doen het allemaal beter, zijn intelligenter, gemotiveerder, meer gepassioneerd in wat ze doen.
  • Cold calls doen, vreselijk. Ik stel uit, bang dat ik niet meer weet wat ik moet zeggen.
  • Als ik een speech moet geven, loop ik compleet rood aan, gaat mijn ademhaling hoog zitten, begin ik vreselijk te ratelen of te stotteren. Vreselijk, ik sta helemaal voor schut.
  • Ik heb bindingsangst – dus ben ik al 12 jaar alleen
  • Er liggen veel kansen op mijn werk, maar ik doe niets
  • Ik wordt ’s ochtends vaak wakker met een onheilspellend gevoel, een soort angst en weet niet waarvoor
  • Mijn man heeft aangegeven dat hij wil scheiden, ik praat er maar niet over zo bang ben ik voor de toekomst. Ik weet dat ik mijn kop in het zand steek maar kan niet anders.
  • De werkdruk is te hoog maar durf dit niet te zeggen uit angst dat ik er dan uit vlieg
  • Angst dat mij iets gaat gebeuren. Ik kan me geen ziekte of erger veroorloven, ik moet er zijn voor de kinderen.
  • Ik ben bang mijn school niet te halen. Zonder diploma krijg ik geen fatsoenlijke baan. Dan kan ik nooit een huis kopen en een gezin stichten. Mijn leven is waardeloos.
  • Ik ben bang dat ik niet zo interessant ben als mijn vriendinnen
  • Ondanks dat ik al best wat gepresteerd heb, ben ik altijd bang door de mand te vallen.
  • Vanaf de middelbare school heb ik altijd stress gehad voor toetsen, tentamens, presentaties etc.

Meer weten?

Wil je meer informatie, bijvoorbeeld over wat je aan perfectionisme kunt doen en hoe dat in zijn werk gaat, aarzel dan niet om contact met me op te nemen. Mocht je de ervaringen van anderen met mijn manier van coachen willen lezen, kijk dan hier.

Je kunt ook een kijkje nemen op www.bewustwordingplus.nl/perfectionisme/

 

Foto Griel, door Jan Boeren